Türk Medeni Kanunu evlat edinme kurumunu, anadan doğum ile baba yönünden evlenme, tanıma, ve babalık davasının yanında, evlat edinen ile evlatlık arasında soy bağının kurulmasını sağlayan bir yol şeklinde düzenlenmiştir. Soy bağı ile kurulan evlat edinme yolu kan hısımlığına dayanmakla birlikte evlat edinme yolu ile kurulan soy bağı kan hısımlığına dayanmamakta, doğrudan evlat edinme ilişkisi kuran mahkeme kararıyla kurulmaktadır. Evlat edinme konusu ilgili kanunun 305-320. maddeleri arasında düzenlenmiştir. Ancak söz konusu kanunun başkaca hükümlerinde de evlat edinmeye ilişkin düzenlemeler bulunmaktadır.

Evlat edinme iki yolla gerçekleşmektedir. İlki evlat edinilecek çocuğun biyolojik ailesi veya vasisinden evlat edinme, diğer ise Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığına bağlı kuruluşlardan gerekli işlemleri yerine getirip evlat edinme şeklindedir.

Evlat edinme sürecinin ve bu sürecin kuruluş işleyiş ve sona ermesinin belli başlı hukuki dayanakları vardır.  Bunlar:

  • Türkiye Cumhuriyeti Anayasası
  • Türk Medeni Kanunu m.305-320 ve mevzuattaki ilgili diğer maddeler
  • Taraf olduğumuz Lahey Evlat Edinme Sözleşmesi ve 14.01.2004 tarihinde kabul edilip, 01.09.2004 tarihinde yürürlüğe girmiş olan, Çocukların Korunması ve Ülkelerarası Evlat Edinme Konusunda İşbirliğine Dair Sözleşmenin Onaylanmasının Uygun Bulunduğu Hakkında Kanun
  • Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan 01.08.2002 tarihli ve 145 sayılı Evlat Edinme Yönergesi ile ilgili ve yetkili kişiler veya kurumlarca yürürlüğe sokulan düzenlemeler

 EVLAT EDİNME ŞARTLARI

Evlat edinme ilişkisinin kurulabilmesi için gerekli şartlar nelerdir?

Türk Medeni Kanunu evlat edinme konusunda 18 yaşından küçükleri ve 18 yaşından büyük/erginler ile kısıtlıları farklı esaslara tabii tutmuştur. Bu farklılıklar küçüğün korunması konusunda önem arz etmektedir. Kanun koyucu erginlerin ve kısıtlıların evlat edinilmesine ilişkin şartları ayrı bir şekilde düzenlemiş ve daha sert koşullara tabii tutmuştur.

TMK m. 313- Erginlerin ve kısıtlıların evlat edinilmesi

Evlât edinenin altsoyunun açık muvafakatiyle ergin veya kısıtlı aşağıdaki hallerde evlât edinilebilir.

  1. Bedensel veya zihinsel engeli sebebiyle sürekli olarak yardıma muhtaç ve evlât edinen tarafından en az beş yıldan beri bakılıp gözetilmekte ise,
  2. Evlât edinen tarafından, küçükken en az beş yıl süreyle bakılıp gözetilmiş ve eğitilmiş ise,
  3. Diğer haklı sebepler mevcut ve evlât edinilen, en az beş yıldan beri evlât edinen ile aile hâlinde birlikte yaşamakta ise. Evli bir kimse ancak eşinin rızasıyla evlât edinilebilir. Bunlar dışında küçüklerin evlât edinilmesine ilişkin hükümler kıyas yoluyla uygulanır.

18 yaşından küçük bireyin evlat edinilmesi şartları:

  1. Küçük evlat edinen tarafından bir yıl bakılmış ve eğitilmiş olmalıdır.
  2. Evlat edinmenin küçüğün yararına bulunması gerekmektedir.
  3. Evlat edinen kişi/kişilerin diğer çocuklarının yararlarının hakkaniyete aykırı biçimde zedelenmemesi gerekmektedir.

Evlat edinmek isteyen evli kişilere ilişkin şartlar:

  1. Evli olan kişiler birlikte evlat edinme kuralı ile evlat edinebilirler. Eşlerden birinin evlat edinmeyi onaylamadığı durumda işlem geçersiz sayılacaktır. Ancak birlikte evlat edinme imkanı Türk Medeni Kanununca evli olmayan kişiler için mümkün kılınmamıştır. Eşlerin birlikte evlat edinebilmeleri için belli başlı kurallara uyulması gerekmektedir. İlk olarak eşlerin birlikte evlat edinmeleri için evliliklerinin beş yılı doldurmuş olması veya otuz yaşını doldurmuş olmaları gereklidir. 30 yaşı doldurma şartı her iki eş için de geçerli olacaktır. Şüphesiz eşlerin evlat edinebilmesi için ayırt etme gücüne sahip olmaları da önemlidir.
  2. Eşlerden biri diğerinin çocuğunu/ üvey çocuğunu evlat edinebilir. Bu hususta önemli olan evlat edinecek eşin 30 yaşını doldurmuş olması veya iki yıldan beri evli olmalarıdır. Ayrıca eşlerden birinin iki yılı aşkın süre boyunca nerede oluğunun bilinmiyor oluşu, diğer eşin evlat edinmesine engel değildir, kayıp eş ile ilgili gaiplik kararı alınmış olmasına ihtiyaç yoktur.

Evli olmayan ama evlat edinmek isteyen kişilere ilişkin şartlar:

Türk Medeni Kanunundaki düzenlemelere göre, evli olmayan kişilerin evlat edinebilmesi mümkündür ancak bu kişilerin otuz yaşını doldurmuş ve ayırt etme gücüne sahip kişiler olması gerekir. Ayrıca evlat edinmek isteyen kişi ayırt etme gücüne haiz olmasına rağmen vesayet altında bulunuyor ise konu ile ilgili vesayet makamından izin alınması gerekir.

Evlatlık açısından gerekli olan şartlar:

  • Evlat edinen ve evlatlık arasında önemli bir yaş faktörü vardır. Kanun koyucu evlat edinme ilişkisinin aile yapısını korumasını ve biyolojik aile ilişkisinden farklı olmaması için 18 yaş sınırını koymuştur. Hükme göre evlat edinilen kişinin evlat edinenden en az on sekiz yaş küçük olması gerekmektedir.
  • Evlat edinme ilişkisi evlat edinecek kişinin doğrudan kişilik hakları ile ilgilidir. Bu durumda evlat edinilecek olan küçüğün ayırt etme gücüne sahip ve bu ilişkiye açık rızasının olması önemlidir.
  • Evlat edinilmek istenen küçük vesayet altında ise, kişiler vesayet dairelerinden aldıkları izinlerle küçüğü evlat edinebilirler. Buradaki önemli husus evlat edinilecek küçüğün ayırt etme gücünün yerinde olup olmaması hususu önem teşkil etmemektedir.
  • Özel bir durum mevcut olmadıkça, evlatlık alınmak istenen küçüğün biyolojik anne ve babasının izni olmadan evlat edinme ilişkisinin kurulması kabul edilmemiştir.
  • Küçüğün evlat edinilmesine ilişkin hem annenin hem babanın rızası gereklidir. Yalnızca birinin rızasının olması işlem için yeterli olmamakla birlikte anne baba rızasının aranmasının velayet hakkına sahip olmalarına bağlı değildir. Ancak anne babanın evlatlık ilişkisine rıza göstermemeleri hakkın kötüye kullanılması niteliğindeyse, bunun ispatı sonucunda anne babanın rızası alınmadan da evlat edinme ilişkisi kurulabilir.

İlgili düzenlemelere göre anne babanın rızası doğrudan yetkili mahkemeye sözlü veya yazılı şekilde beyan edilip, tutanağa geçirilmiş olmalıdır. Tutanağa geçirme işlemi öncesinde mahkeme, beyanda bulunan kişilerin durumun sonuçları hakkında bilgi sahibi olup olmadığını araştırmak durumundadır.

Rıza beyanının bulunduğu tutanak taraflar tarafından imzalanacaktır, bu sebeple telefon, mail vb. iletişim yolları ile iletmek geçersiz sayılır. Ayrıca anne babanın konu ile ilgili sessiz kalmaları rıza gösterdiklerine ilişkin bir irade beyanı olarak kabul edilmez.

TMK m. 310 rıza beyanı verme süresini de düzenlemiştir. Buna göre anne baba çocuğun evlatlık verilmesi konusundaki beyanlarını, küçüğün doğumundan sonra altı hafta geçmeden mahkemeye veremezler.

Anne babanın çocuğu evlatlık verme beyanları herhangi bir şarta bağlanamayacaktır. Örneğin ileride çocuğun göreceği dini eğitimin kendi istekleri dışında gerçekleşmesi sebebiyle vermiş oldukları rıza beyanının geçersiz sayılması istemi geçersizdir. Somut olayın şartlarına göre, şarta bağlı rıza beyanı istisnai durumlar gerçekleşebilmektedir.

Evlat edinme davasındaki yetkili ve görevli mahkeme:

Evlat edinmeye ilişkin şartlar eksiksiz bir şekilde yerine getirildiğinde, kişi tek başına evlat edinecekse ikamet ettiği yer; eşler birlikte evlat edinecekse eşlerden birinin ikamet ettiği yerin mahkemesi yetkilidir. Aile Mahkemesi ise görevli mahkemedir.

Küçüğün evlat edinilmesine ilişkin rızanın iptali:

Küçüğün biyolojik anne babası küçüğün evlat edinilmesine ilişkin rızalarını, rızanın tutanağa geçirilme tarihinden başlayarak altı hafta içinde geri alabilir. Anne babanın bu iptal işlemi için bir gerekçe göstermesi zorunlu değildir.

Her ne kadar evlatlık vermede biyolojik anne ve babanın birlikte rıza göstermesi gerekse de istisnai durumlarda anne babanın birinin rızası aranmaz. Örneğin anne veya babadan birinin kim olduğu ve nerede oturduğu bilinmiyorsa, ayırt etme gücünden sürekli yoksunsa veya küçüğe karşı özen yükümlülüklerini yerine getirmiyorsa rıza aranmaz.

Küçüğün gelecekte evlat edinilmek amacıyla bir kuruma yerleştirildiği durumda, anne ve babadan birinin rızası eksik ise evlat edinenin veya evlat edinme konusunda aracı olan kurumun istemiyle, küçüğün yerleştirilmesinden önce ikamet ettiği yer mahkemesinin anne ve babanın rızasının aranıp aranmamasına karar vermesini öngörmektedir.

Evlat edinme ilişkisinin sonuçları:

Evlat edinme sürecinin sonucunda özellikle evlat edinen anne ve babanın evlat edinme ilişkisi sonucunda belli başlı sorumluluk ve yükümlülükleri doğmaktadır.

Evlat edinme ilişkisi, evlat edinen ve edinilen arasında soy bağının kurulmasına sebep olur, anne babaya ait olan haklar ve yükümlülükler evlat edinene geçer. Soy bağının varlığı ardından farklı durumları da ortaya çıkarmaktadır. Evlatlık, evlat edinenin mirasçısı konumuna gelmektedir. Öte yandan evlatlığın biyolojik ailesi mevcutsa onlar ile arasındaki mirasçılık ilişkisi de devam etmektedir. Evlat edinilenin küçük olduğu takdirde evlat edinenin soyadını alacaktır ve hatta takdir ederlerse yeni bir isim de belirleyebilirler. (Ergin evlatlık için zorunlu değildir)

Söz konusu ilişkinin kurulmasından sonra evlatlık ve evlat edinenlerin kendisi, altsoyu eşi arasında evlenme yasağı ortaya çıkmaktadır.

Son olarak evlat edinme ile ilgili işlemlerin evraklı, kayıtları mahkeme kararı olmadıkça veya evlatlık istemediği sürece hiçbir şekilde açıklanamayacaktır.